Podstawowy proces przygotowania kamienia do druku

PRZYGOTOWANIE KAMIENIA

Przed rozpoczęciem rysowania kamień trzeba utrzeć, aby usunąć stary rysunek i nadać powierzchni kamienia odpowiednie ziarno. Kamień należy umieścić w korycie, zwilżyć wodą i nanieść na niego niewielką ilość materiału ściernego (korundu, piasku…). Pierwsze szlifowanie gruboziarnistym karborundem (#100) pozwala na szybkie usunięcie starego rysunku, zniwelowanie ewentualnych nierówności kamienia. Ucieranie wykonuje się drugim, mniejszym kamieniem lub kurantem.

Kiedy powierzchnia kamienia jest już równa i czysta, można zmienić grubość karborundu. Zanim to jednak zrobimy, trzeba dokładnie wymyć ręce, kamień i kurant tak, aby ani jedno ziarno karborundu nie pozostało. W przeciwnym wypadku powstaną rysy, które później trudno usunąć. Rysy mogą powstać również wtedy, kiedy na kamieniu jest zbyt mało wody, za mało materiału ściernego, kiedy nieumiejętnie podniesiemy kurant itp.

Po osuszeniu kamienia należy sprawdzić, czy jego powierzchnia jest równa. W tym celu trzeba do jego powierzchni przyłożyć np. sztywną metalową linijkę i spróbować przesunąć pod ną cieniutki skrawek papieru. Jeśli nie przedostanie się na drugą stronę – dziury nie ma. Czynność należy powtórzyć pod różnymi kątami.

Kolejnym krokiem jest szlifowaniem brzegów. Górna krawędź kamienia powinna mieć przekrój ćwiartki koła o promieniu około 5mm. Wyoblenie krawędzi minimalizuje ryzyko przyjmowania przez nie farby podczas wałkowania.

Tak przygotowana płyta litograficzna jest, po osuszeniu, przygotowana do wykonania na niej rysunku.

RYSUNEK

Przed rozpoczęciem rysunku, brzegi utartego kamienia można zabezpieczyć przed zatłuszczeniem. Po określeniu formatu rysunku, dobrze jest zamalować resztę kamienia roztworem gumy arabskiej. Zamalowane miejsca są dzięki temu zabezpieczonev przed przyjmowaniem tłuszczu (w przypadku mediów bez wody), można więc później bez obawy opierać o nie rękę w trakcie rysowania. Kamień litograficzny jest bardzo wrażliwym materiałem i nawet czysta dłoń jest w stanie na nim zostawić tłusty ślad, który ujawni się po wywołaniu rysunku. Wszystkie zabrudzenia można usunąć nożykiem lub kostką szlifierską. Jest to jednak dodatkowa praca, której można uniknąć przez właściwe zabezpieczenie brzegów na początku procesu.

Kiedy warstwa gumy arabskiej zupełnie wyschnie, można przystąpić do rysowania. Ślad kredki zniknie z miejsc uprzednio zamalowanych gumą.

Klasycznym materiałem rysunkowym jest kredka litograficzna – nie sprawia większych problemów przy wywoływaniu, bezpośrednio po ukończeniu pracy można przystąpić do wywoływania, rysunek wykonuje się pozytywowo. Po właściwie wykonanym procesie trawienia – odbitka będzie wyglądała dokładnie tak, jak rysunek na kamieniu (oczywiście w lustrzanym odbiciu – należy o tym pamiętać przy robieniu napisów lub portretów). Ślad kredki litograficznej na kamieniu w dużym powiększeniu to drobinki tłuszczu osadzone na chropowatej jak papier ścierny ziarnistej powierzchni. Żeby uzyskać duże zaczernienie – lepiej jest stopniowo nakładać kolejne krzyżujące się delikatne kreski niż używać dużego nacisku. Drobinki tłustego materiału mogą się wtedy przykleić do kredki, zostawać miejscami grubą warstwą, miejscami zupełnie niewidoczną. Praca kredkami litograficznymi podobna jest do pracy tłustą pastelą.

KALAFONIA I TALK

Po skończeniu rysunku, można przystąpić do przygotowania matrycy do druku. Trzeba najpierw wywołać obrazek, czyli przygotować kamień do przyjmowania tłustej farby w miejscach, gdzie jest rysunek i wody w miejscach, gdzie go nie ma. Substancją, która jednocześnie spełnia obie funkcje jest naturalny polimer – guma arabska. Wodny roztwór gumy spływałby z tłustego materiału rysunkowego (woda z tłuszczem się nie miesza), gdyby najpierw nie ‚zmatować’ go przez zastosowanie kalafonii. Drobno zmielona kalafonia przykleja się do tłustego rysunku, co w dalszym procesie umożliwi operowanie gumy pomiędzy drobnymi ziarenkami rysunku. Kalafonia spełnia tu jeszcze jedną bardzo ważną funkcję – jest kwasoodporna, co zabezpiecza rysunek przed przetrawieniem (szczególnie wówczas, kiedy mikstura trawiąca zawiera kwas azotowy).

Drobno zmieloną kalafonię nakłada się na powierzchnię kamienia miękkim, szerokim pędzlem i delikatnie rozkłada się ją na powierzchni całego rysunku. Ziarenka kalafonii przykleją się tylko do zatłuszczonych miejsc. Nadmiar kalafonii zmiata się z kamienia. Nie powinna zostawać na niezarysowanej powierzchni, ponieważ ze względu na swoje kwasoodporne właściwości – jej nadmiar może przeszkadzać we właściwym trawieniu.

Ziarenka kalafonii przykleiły się już do materiału rysunkowego, jednak są one (niezależnie od stopnia zmielenia) stosunkowo duże i nie zabezpieczają rysunku dokładnie. W celu idealnego ‚zmatowania’ i pokrycia całego rysunku stosuje się talk. Jego ziarenka są znacznie drobniejsze. Talk również ma właściwości kwasoodporne, jednak są znacznie mniejsze niż kalafonii.

Nadmiar kalafonii został już usunięty z kamienia, jednak jej drobinki nadal pozostały na powierzchni. Talk rozprowadza się na kamieniu miękką szmatką – jednocześnie dokładnie pokrywając wszystkie zatłuszczone miejsca i usuwając resztki kalafonii.

TRAWIENIE

Na tak przygotowanym kamieniu można już przystąpić do trawienia. Najpierw należy dokładnie rozprowadzić roztwór wodny gumy arabskiej na całej powierzchni kamienia nie zapominając o brzegach. Jeśli rysunek wykonany został tylko kredką litograficzną – sama guma arabska wystarczy, jeśli użyty został tłustszy materiał, lub zaczernienie kredką jest silniejsze – do mikstury trawiącej należy dodać odpowiednią ilość kropel kwasu azotowego. Najpierw jednak ZAWSZE trzeba rozprowadzić na powierzchni kamienia warstwę samej gumy. Jest to swoista izolacja, która zmniejsza ryzyko przetrawienia w przypadku użycia w dalszej części trawienia gumy z kwasem azotowym. Kwas jest bowiem cięższy od roztworu gumy i opada na dół. Za każdym razem przed wyłożeniem tej mikstury na kamień, należy dokładnie zamieszać substancję w zlewce. Po wyłożeniu mikstury na kamień, należy mieszać co jakiś czas substancję na kamieniu. Produktem ubocznym trawienia jest wodór, którego drobniutkie bąbelki pojawiają się tuż przy powierzchni kamienia i blokują dalszy proces. Podczas mieszania substancji na kamieniu – zostają one usunięte i dzięki temu proces może przebiegać bez utrudnień.

W ciągu kilku minut zachodzą wszystkie potrzebne procesy: miejsca niezarysowane nabierają własności hydrofilnych, natomiast pod miejscami zatłuszczonymi wytwarza się oleomanganat wapnia, który z kolei odpycha wodę i chętnie będzie przyjmował tłustą farbę.

Po paru minutach należy zetrzeć gumę z powierzchni kamienia używając miękkiej suchej gazy. Trzeba to wykonać tak, żeby nie pozostały smugi – mogą one bowiem później utrudniać wymycie materiału rysunkowego spod gumy. Tak przygotowany kamień należy zostawić do zupełnego wyschnięcia.

TERPENTYNA

Po całkowitym wysuszeniu kamienia należy usunąć materiał rysunkowy. Terpentyna wymyje rysunek z przyklejonymi do niego ziarenkami kalafonii i talku, nie rozpuści natomiast warstwy gumy arabskiej.

Kamień należy dokładnie wymyć terpentyną aż do usunięcia całego rysunku. Po tej czynności trzeba poczekać, aż rozpuszczalnik się ulotni. Na powierzchni kamienia powinien być widoczny ciemniejszy od reszty kamienia ślad po rysunku – to właśnie oleomanganat wapnia, który wytworzył się podczas procesu trawienia.

ASFALT

Po odparowaniu terpentyny – należy nanieść na kamień rozcieńczony asfalt. Ustabilizuje on zatłuszczenie kamienia, wzmocni i zaimpregnuje oleomanganat wapnia. Trzeba rozetrzeć go cienką, równomierną warstwą po całej zarysowanej powierzchni i poczekać aż ulotni się z niego rozpuszczalnik – terpentyna.

Po odparowaniu terpentyny należy miękką gąbką wiskozową nasączoną wodą przecierać kamień aż do momentu, kiedy zostanie rozpuszczona cała pozostająca na nim warstwa gumy i razem z nią usunięty asfalt (zniknie tylko z miejsc, które nie były zarysowane). Podczas wilżenia kamienia można zaobserwować jak zachowują się poszczególne jego partie: miejsca niezarysowane z chęcią chłoną wodę, natomiast te, na których uprzednio był rysunek, odpychają ją; woda zbiega się w duże krople – właśnie dzięki zasadzie, że woda z tłuszczem się nie miesza możliwy jest druk z płaskiej litograficznej płyty.

WILŻENIE I WAŁKOWANIE

Wszystkie procesy chemiczne zostały wykonane prawidłowo i można przystąpić do wałkowania kamienia farbą procesową. Podczas wałkowania powierzchnia kamienia powinna cały czas być wilgotna (nie mokra lecz właśnie wilgotna). Należy ją przecierać wyciśniętą gąbką wiskozową. Jeśli kamień zostanie przesuszony – farba przyklei się nie tylko do rysunku, ale również do miejsc, które powinny pozostać białe. Jeśli dojdzie do takiego zdarzenia – kamień należy zwilżyć i szybko odwałkować. Podczas wolnego wałkowania farba przenosi się z wałka na kamień. Podczas szybkiego wałkowania, nadmiar farby odrywa się z kamienia i przykleja do wałka.

Kamień należy wałkować pod różnymi kątami, żeby równomie nanieść farbę. Ruch wałkiem powinien zaczynać się ‚przy brzuchu’, dojechać do przeciwległej krawędzi kamienia i bez odrywania wałka – wrócić do miejsca rozpoczęcia ruchu. Początek (od siebie) powinno się wykonywać powoli – farba z wałka przenosi się na kamień, ruch powrotny (do siebie) – szybciej. Zbędny nadmiar farby wróci wówczas na wałek. Proces wałkowania należy kontynuować aż do momentu, kiedy kamień przestanie przyjmować farbę (rysunek przestanie się zaczerniać). Końcowym etapem powinno być szybkie zebranie nadmiaru farby.

Tak przygotowaną matrycę należy wytrawić po raz drugi. Pierwsze trawienie miało na celu wywołanie rysunku, drugie utrwala i stabilizuje matrycę.